Harde honden en zachte honden

Tjeerdans, ik denk dat de 'aanpak' (ik blijf het een vreemd woord vinden mbt hondenomgang), niet het probleem zal zijn. Immers alles heeft te maken met het kunnen 'lezen' begrijpen van je hond, en zien waar hij op reageert.

Bij goed 'gebruik' hebben de meeste honden geen harde aanpak nodig.
Bij enkele rassen zijn er echter veel individuen waarbij die harde aanpak wel toepasselijk is wanneer men een bepaald resultaat beoogd (het beoogde resultaat is dus ook van invloed). Om het even toch in de Noorderlingen te houden, betreffende Groenlandhond heeft over het algemeen een harde aanpak nodig om bv als huishond te kunnen functioneren. Dat maakt het voor mij bv geen geschikte hond, want dat is niet de manier waarop ik met een hond wil omgaan. Iemand die echter van betreffende hond verlangd dat hij niets anders doet dan een slee trekken over de zuidpool, zal de hond waarschijnlijk niet als hard ervaren (uitgezonderd dat hij in een hondengevecht terecht komt).

Mijn grootste leerschool was mijn eertse Malamute, een half jaar oude zelfstandige hond met een kennelsyndroom, waar ik fulltime mee bezig geweest ben en hem in tegenstelling tot wat iedereen destijds zei, prima los kon laten lopen, ook met andere honden en waarmee ik (destijds uniek) zijn cynophlia GG1 gehaald had. Dit is een enorme leerschool geweest, wat mij in heel veel boeken heeft doen duiken en mensen met ervaring als bv Trumler ed heeft doen bezoeken.

Ik heb met veel honden van verschillende rasgroepen ervaring en daardoor geleerd dat heel veel ook relatief is, oa ook wat men hardheid noemt en dat dat van heel veel dingen afhankelijk is.
Het grote gevaar met veel ervaring, vind ik dat mensen niet meer echt gaan observeren, maar te snel het antwoord menen klaar te hebben. Ik denk dat het altijd goed is elk geval en elke situatie individueel te bekijken, goed observeren wat er daadwerkelijk gebeurt en niet wat we in eerste instantie denken dat er gebeurt.

Ik heb inmiddels mijn 24 ste hond, waar ik mee samenleef en van elke hond leer ik nog bij. De rassen lopen uiteen van herdershondjes (puli, pyrenese) tot jachthonden (spaniels) tot Noorderlingen (malamutes, laiki) tot de grote jongens (tibetaanse Mastiffs, Owtcharka), Ze hebben allemaal eigenschappen passend bij de soort hond, ze hebben allemaal eigenschappen passend bij hun specifieke ras, maar ze hebben ook allemaal eigenschappen passend bij hun unieke individu. Met dit alles, plus de omgeving, toestand, tijd, en je eigen invloed, dien je rekening mee te houden als je een hond hard of zacht noemt, ervan uitgaande dat dit woord, de complexiteit van het getoonde gedrag zou kunnen omvatten.

Ik blijf er dan toch bij om het woord hard en zacht, uitsluitend te gebruiken voor het beoordelen van de gradatie van de omgang van ons met betreffende hond. Dit zou je kunnen vertalen naar een harde en een zachte aanpak, voor een bepaalde hond een bepaald moment in een bepaalde situatie.

Gevolg zou kunnen zijn dat je een hond hard gaat noemen als hij vaak hard aangepakt dient te worden, maar dit is van de omstandigheid en de aanpakker afhankelijk. Dwz eenzelfde hond, kan in een andere situatie, bij een ander mens, bv veel minder gecorrigeerd hoeven te worden. Het blijft mi dus heel moeilijk een hond hard of zacht te noemen.

Daarbij denk ik dat de beoogde 'hardheid' buiten dat het genetisch is, zich ook door ervaring kan ontwikkelen (waarbij ik aan iets als afstomping denk).

Kai, zou je een voorbeeld kunnen noemen van het door jou genoemde 'overtuigen', en hoe je dit hebt aangepakt?

Misschien is dit niet helemaal wat je bedoeld, maar je moet niet vergeten dat honden op zich helemaal niet zoveel van elkaar eisen, als we praten over leiderschap in honden roedels dan hebben wij mensen bijna altijd een beeld dat de ‘leider’ alles maar voor de andere honden bepaald en dat de andere honden helemaal niets mogen doen als de ‘leider’ het niet heeft goed gekeurd. Ik denk dat dit een menselijke conclusie is omdat wij, mensen, vaak veel eisen van een hond. Onze mening is iets anders, honden in roedels hebben uitermate veel vrijheid en dingen wel of niet moeten doen van de ‘leider’ valt op zich reuze mee. Het samenwerkingsniveau ligt onderling vrij hoog, wij hebben dit erg goed kunnen zien toen we nog een stuk of acht honden hadden en geregeld naar het strand gingen, daar liepen over het algemeen vrij veel honden los maar ons roedeltje bemoeide zich eigenlijk nooit met de andere los lopende honden en deden gewoon, met z’n allen, hun eigen ding, met z’n allen dezelfde plekjes markeren, met z’n allen dezelfde geuren onderzoeken, en met z’n allen vliegen en draven, en andere honden werden gewoon genegeerd zolang dezen zich niet mengden in de groep want dan werden ze even op hun nummer gezet. Wat je overigens ook kon zien was dat er in de groep toch één was die continu het voortouw nam in het ontdekken van nieuwe dingen en het bepalen van de richting en de snelheid. (dit zal je trouwens niet gauw zien in een groep vreemde honden, daar is het vaak vrij chaotisch).

We hebben hier zelf op dit moment nog maar 4 honden, de oudste border (12) heeft eigenlijk altijd bepaald(tenminste voor de andere honden), en noemen wij dus de ranghoogste. Als de honden hier in de kamer heerlijk liggen te smikkelen op een dikke vleesbot, en ze genieten hier overduidelijk van(tenminste wat wij kunnen beoordelen). Maar zodra de oudste border de bot helemaal op gegeten heeft gaat ze staan en gaat ergens anders liggen, op dat moment houd de, zeg maar 2e in rang, gelijk op van eten, en wij konden haar ook nooit verleiden om verder te gaan met eten, ze liet gewoon haar bot liggen en ging ook ergens anders liggen. De oudste border heeft haar ook niet één moment aangekeken trouwens. Wat gebeurt hier nou? (we zijn er inmiddels wel achter gekomen hoor).

Cursisten van ons hebben twee bullmatiffs één van ongeveer 3 en één van ongeveer 1 jaar. Nu wil de oudste bullmastiff aandacht van zijn baasjes maar hij weet ook dat wanneer hij aandacht gaat vragen van de baasjes die andere natuurlijk ook aandacht moet, dus hij pakt één of ander kauwbot en doet net of gaat hij daar mee spelen, en natuurlijk moet de jongste dit bot af pakken van de oudste en de oudste laat dit dus gewoon gebeuren. En op het moment dat de jongste lekker ligt te kauwen op het bot loopt hij naar zijn baasjes en eist hun aandacht op en die aandacht is dan alleen voor hem. Op deze manier heeft de oudste op een slimme manier voor de ander bepaald.

Mijn ouders hebben twee borders een reu en een teef, als deze twee eten krijgen mag de reu, van de teef, gaan eten, de teef wacht met eten tot de reu het op heeft, zodra de reu het op heeft moet hij verplicht doodstil blijven staan en mag absoluut niet bewegen zolang de teef aan het eten is, luistert de reu niet dan krijgt ie op zijn donder.

Wij laten een hond uit van de buurvrouw(een reu) en gaan dan naar het bos en nemen de 2e teef van ons mee(zij wil ook altijd alles bepalen) in het bos mogen ze lekker vliegen maar de reu die luistert perfect naar onze teef en doet precies wat zij wil, als zij het water in gaat mag de reu ook in het water als ze niet het water in gaat dan gaat de reu ook niet, terwijl hij dit ogenschijnlijk wel graag wil. Zij bepaald continu de richting van de wandel en de snelheid van volgen, doet de reu dit even niet dan gaat ze giga staan blaffen tot de reu weer doet wat zij wil, prachtig om te zien overigens.

Dus in jullie ervaring hebben (sommige) honden een erg indrukwekkende "Theory of Mind" (de mogelijkheid om te begrijpen wat een ander denkt, daar op te anticiperen, etc) De Theory of Mind in de oudere Bullmastiff is erg indrukwekkend, als jullie anekdote helemaal natuurgetrouw is. Niet alleen weet de Bullmastiff wat de jongere hond gaat doen, hij kan de hond dusdanig manipuleren (dus begrijpen wat de jongere hond gaat doen bij een uitdaging) om vervolgens de hele sociale gebeurtenis naar zijn eigen poot te draaien. Dat soort "sociaal denkwerk" zie je de meeste mensen niet uithalen. Erg interessant om de hondse communicatie in dat licht te zien, met die extra dimensie.

Zo zie ik het ook. Het verwachtingspatroon van de mens (betreffende de functie van de hond) is van belang bij het aanschaffen van een dier. Ik ben in mijn aanpak naar niemand hard, ook niet naar dieren toe...dat zit denk ik niet zo in mijn persoonlijkheid. Het zou dus compleet zinloos zijn een hond in mijn leven te betrekken die dat van mij nodig heeft...in zoverre dat er honden zijn die dat nodig hebben...dat is mij nog niet helemaal helder.



Ik heb een stamboomloze Flatcoated Retriever, een jachthond dus. Buiten, tijdens de wandelingen, kun je dat erg sterk terug zien. Het snel afgeleid zijn bij kleine bewegingen (blaadjes, vogels, konijnen, katten, etc) De hond zoekt/zocht constant deze uitdaging op, instinctief denk ik. Het overtuigen zat hem dus daarin te laten zien aan de hond dat ik, die tweevoeter aan de andere kant van de lijn, goed in staat ben tot het vinden en "animeren" van prooi. Dit door stokken op te rapen, tijdens de herfst tegen blaadjes te schoppen, en de hond in dit "spel" wat eigenlijk niet meer is dan een uiting van (motorische) jacht patronen, te betrekken. Door eigenlijk het voortouw te nemen in de activiteiten die voor de hond het meest natuurlijke zijn ga je een binding aan met het dier op het meest primaire niveau, namelijk dat wat de hond instinctief doet voortbewegen.

Aan de andere kant straalt er van mij altijd een bepaalde basisrust uit, omdat hoewel we aan het "jagen" zijn, een bepaalde mate van beheersing aan de lijn, en sowieso in het leven op zich, belangrijk is voor het algemene functioneren...in die zin probeer ik dus het goede voorbeeld te geven.

Door dit soort sociale inbreng, en dus niet zo zeer aan de hand van de klassieke danwel opperante conditionering principes, voed ik de hond op. Het leren op zich gaat natuurlijk wel aan de hand van die principes (wat werkt en wat werkt niet, en waarvoor krijg ik vanuit die omgeving zelf een beloning?) Maar mijn invloed is veel meer sociaal, gebaseerd op de waarde die ik als individu toevoeg aan de groep (in dit geval ik en de hond)

Daarom ben ik ook tegen het via het internet zoeken van oplossingen voor problemen met je hond. Alleen wanneer de situatie in ogenschouw genomen wordt kun je nuttige adviezen verwachten. Ervaring moet je niet blind maken voor de specifieke omstandigheden, daar heb je natuurlijk gelijk aan. Grootste probleem is nog de juiste bewoordingen kiezen om duidelijk te maken wat je bedoelt, omdat woorden nu eenmaal geen vaste betekenis hebben. Daarom was Socrates ook tegen het opschrijven van je woorden, want dan gaan ze een eigen leven leiden. Alleen als je er zelf bij bent kun je zorg dragen voor een juist begrip van de woorden die je kiest, vond hij. De een vindt aanpak te veel suggereren dat je ze moet pakken en prefereert daarom het woord behandeling, een ander vindt dat dat weer suggereert dat je vooral je handen moet gebruiken terwijl het juist op je stem aankomt, een derde vindt dat weer overdreven omdat je op honderd meter afstand niets aan je stem hebt enz. Ook daarom moet je oog in oog staan met degene die je wilt adviseren hoe hij het beste om kan gaan met zijn hond, omdat je alleen dan kunt zien of hij begrijpt wat je bedoelt en het zo nodig verduidelijken kunt. Als ik Bouman goed begrijp bedoelt hij ook niet dat een harde hond persé harde handeling behoeft, maar alleen dat hij er beter tegen kan. Ik ben het met je uitleg over het gebruik van hard en zacht eens. Volgens mij bedoelt Bouman dat ook. Zijn woordkeus is die van een halve eeuw geleden. Nu zou hij het anders verwoorden.

Hier een erg zachte hond.
Als ik een klein beetje op haar mopper (heel de tijd proberen op de bank te springen/trekken aan de riem enzo) dan stopt ze meteen. In het bos hoor je soms mensen heel hard schreeuwen tegen hun hond en dan niet op een positieve manier. Als dhayla dit hoort gaat ze meteen plat op de grond liggen, staart tussen haar poten en oortjes naar achteren.

Ze wil ook heel graag dingen goed doen, en ze zoekt best vaak steun bij mij.

Mieke, die mensen in het bos die heel hard schreeuwen hebben niet bij voorbaat harde honden, maar hebben hun honden gewend aan een hard volume.

Ik ben van mening dat als je een hond iets wil leren of wil corrigeren, je altijd moet gaan voor het minimale waar hij goed op reageert. Voordeel daarvan is dat je dan idd niet zo hoeft te schreeuwen en altijd nog wat reserve hebt voor noodgevallen.

Het spreekt dus niet alleen voor je hond, maar ook voor jou dat je niet hoeft te schreeuwen op je hond.

Mijn ervaring is dat honden juist beter luisteren naarmate je zachter praat. Het gaat niet om volume maar om de klank van je stem. Ook niet om welk woord je gebruikt maar welke emotie je er in legt.

Ik voel vaak irritatie ipv intentie als ik mensen hoor schreeuwen tegen honden.

Ik schreeuw alleen tegen mijn honden als ze hard blijven blaffen,omdat ze me anders niet horen

Dat is niet persoonlijk naar jou hoor, daarom schrijf ik ook "vaak". Misschien heb ik het niet goed verwoordt, ik ben vandaag "kort van stof", sorry.

Chris,
Ik heb ook niet gezegt dat deze mensen harde honden hebben. Zelf zou ik nooit zo met een hond om gaan (oke, zeg nooit nooit maar dat is zeker niet de manier waarop ik honden behandel).

Ik bedoelde dat Dhayla totaal niet tegen boos schreeuwende mensen kan. Gillende kinderen etc zijn totaal geen probleem. Ze heeft daarom ook een heel zachte en positieve opvoeding nodig. Wat ze dus ook krijgt.

Hoop dat ik het zo beter uitgelegt heb.

Mieke dat herkende ik ook (ik heb zelf meerdere honden die verschillend reageren, dus moet altijd oppassen met volume), maar ik reageerde voornamelijk op de schreeuwerds omdat dit is iets wat mij vaker opvalt en meestal niet nodig is.

Tjeerd, net bij blaffen heb ik het idee/ervaring dat schreeuwen niet helpt. Probeer eens met een zo duidelijk mogelijk sssssst. Of met een geklap in je handen.
Ik heb de ervaring dat juist een vreemd geluid, dus niet jouw direkte stem, honden eerder uit een 'blafmodus' haalt. Daarbij klinkt dit wat vriendelijker voor je omgeving. (persoonlijk vind ik mensengeschreeuw lelijker dan blaffende honden).

net als bij mensen krijg je idd sneller aandacht als je fluisterd ipv te schreeuwen. Bij honden moet dit wel gewend zijn, ze moeten er op gespitst zijn.

Je hebt helemaal gelijk hoor. Alleen zit ik er sinds 1984 mee en heb alles al geprobeerd. Als ze normaal blaffen zwaai ik met mijn handen en zeg zonder stemverheffing hou op, maar soms blaffen ze zo hard ze kunnen stoppen niet, dan werkt het alleen als ik zo hard als ik kan nou ophouden roep. Ze doen dat als ze Duitse Herders of hele grote doggen zien. Tijdens wandelingen dan.op wedstrijden en trainingen doen ze dat niet.

En wat als je een raar geluidje (rateltje of toetertje of zoiets) mee zou nemen en dan gebruiken?

Ik blijf het toch proberen , alhoewel ik geestelijk echt veel te kort schiet in deze discussie.

Effe een voorbeeld:
Een dol gedraaide mechelaar, afgekeurd voor het politiewerk, en zelfs met de ipo was er geen land mee te bezeilen.
Het beestje bleef maar gaan zodra hij de klik in z'n koppie kreeg.
Zoals hier eerder geschreven, bij elk commando, of ingrijpen ging de adrenaline kraan verder open..
Ze hebben het beest met alles wat er in de martelkast lag proberen in te tomen, maar het werdt alleen maar erger.
Tot een meisje het beest uit het asiel haalde.
(even buiten beschouwing gelaten hoe een asiel het aandrufde om zo'n "killer" te herplaatsen)
Ze heeft de hond gebroken met.......Ttouch..niks meer en niks minder.
Komen we ze wel eens tegen , zal de hond nog steeds overmatig schermen voor z'n nieuwe baasje.

Maar ze heeft het voor elkaar gekregen om er een volume knop op te zetten.

(mischien dat ik het dan ga begrijpen, maar is dit nou een harde of zachte hond??)

Ik denk dat het een zachte hond was, die de harde aanpak had gehad. Dat werkt niet.
Ik ben van mening dat de harde aanpak zowiezo niet werkt, maar misschien ken ik de honden ook niet waarbij dat wel werkt.
Meestal zie ik bij bazen die hun hond 'stevig aanpakken' geen leuke honden, gestreste honden dus.

Bedankt voor het meedenken. Ik had het misschien in de verleden tijd moeten zetten, want het deed zich voor toen ik er vier had en dat versterkt elkaar. Ik heb er nu nog maar 2. Baldr van 10 en zijn moeder van 13 die doof is en ook niet meer zo goed ziet. Die blaft met Baldr mee en daar zeg ik gewoon op normale toon schei uit tegen als hij aanslaat, dat doet het bij hem beter, en dan stopt hij en houdt zij er ook mee op.

In elk geval een volkomen verkeerd behandelde hond, verder blijft het giswerk.

Landseer, ik hoop niet dat het er hier geestelijk erg aan toe gaat en weet zeker dat wat schietmogelijkheden betreft, jij niets te kort komt!

Ik denk dat de T-touch werkte zoals ik voor Tjeerd het geluidje bedoelde: je doet iets wat buiten het verwachtingpatroon ligt en prikkelt net iets anders dan de hond gewend is en haalt hem uit zijn gewende patroon.

Een hond die 'doorgedraaid' is, is mi in ieder geval niet goed behandeld.
Spanning en harde aanpak kan een heel foute combinatie zijn.

Ik heb honden gezien, waarbij een echt harde aanpak een positief resultaat had. Waarbij ik dus meteeen moet aangeven, dat het niet mijn aanpak is, en ik hier ook zeker geen voorstander van ben.
Het feit dat de harde aanpak bij betreffende honden positief werkte, vind ik tevens nog geen bewijs dat ze nodig zijn, immers ik heb niet gezien dat een andere aanpak geprobeerd was.

Indien je mi een hond echt hard moet aanpakken, heb je ergens voorheen iets over het hoofd gezien, zijn fouten gemaakt, enz.

Het zou niet zo moeten zijn, maar het vervelende is nu eenmaal dat sommige honden er tegen kunnen en dan werk het dus wel. Daarom noemen we dat harde honden. Die geven toe, uiteindelijk. Wat niet wegneemt dat je met de "zachte aanpak" makkelijker je doel bereikt, maar dat vereist meer inzet van de trainer, en waarom moeilijk doen als het makkelijk kan is nog steeds de lijfspreuk van veel mensen. Bij zachte honden werkt die harde aanpak niet, ze raker er alleen maar van in de war.

Het dik gemaakte stukje in de tekst is denk ik het sleuteltje in het verhaal. Ze heeft de hond niet gebroken, enkel liefgehad. Ttouch is een van de meest vreedzame, meest ontspannende ervaringen voor een dier. In plaats van weerstand te bieden, heeft ze de hond op een vrij intieme basis gesteund...en daarmee heeft ze zich zelf een prominent stuk van de hond zijn bestaan gemaakt. De grondlegster van ttouch gelooft dat de methode werkt vanuit een "kosmisch", natuurkundig principe. Ik denk zelf dat het eerder werkt vanuit de intentie die de persoon heeft bij het uitvoeren van de handelingen, die overslaat op het dier.

Om van een Harde of Zachte hond te kunnen spreken moet je weten of de hond een doel in zijn hoofd heeft...immers is de Hardheid (in deze context) de mate van weerstand tegen druk van de omgeving om het doel niet te bereiken. "Flipt" de hond enkel, in een blinde razernij, kan hiervan dus per definitie geen sprake zijn...er is dan geen echt doel meer.

In termen van de herder is de "volumeknop" die de bazin erop heeft gezet een resultaat, geen training op zich meer. De training (het aanleren van het matigen, het controleren, van de eigen emotie en handelingen) komt daar aan vooraf en is dus gebaseerd op een veel zachtere, non-autoritaire methodiek.

De trieste realiteit voor dit soort honden is dat ze onherroepelijk een "heler" nodig hebben...en niet zo zeer een baas.

Aaa, zie ik daar licht aan het eind van de tunnel.?? .

Ja, sommige honden kunnen beter tegen een harde baas, anderen niet, maar allemaal zijn ze vatbaar voor een vriendelijkere benadering. Wat Bouman op basis van langdurige ervaring constateerde was dat de zeg maar wat brutale honden in tegenstelling van wat je zou verwachten wel zwichten voor een harde aanpak en de zeg maar wat bedeesdere honden dat niet doen. Wat geen pleidooi inhoudt voor een harde aanpak maar louter en alleen een constatering is.

Mja, maar..euh...
Dat is zijn constantering.....en dan mag ik natuurlijk aannemen dat hij dit ook uitgeprobeert heeft in de andere richting.
Dus harde hond, zachte benadering.

Maar wat wordt er dan met zo'n redenering gedaan, ik bedoel...wat heeft de mensheid aan deze kennis.?
Een mooie constatering, maar helaas voor veel mensen die zich verder niet inleven in een hond een reden voor "Hup de riem erover heen want het is een harde hond"

Vanuit dat oogpunt mischien zelfs een gevaarlijke constatering/uitspraak.

Gelukkig toch nog een happy end....


Maar ik ken een zelfde verhaal over een paard. Ik heb het zelf gezien, een ENORME zwarte ruin, niemand mocht er bij in de stal. Hij draaide zich meteen om om te meppen als je n de burt kwam. Behalve een meisje. Een meisje met downsindroom, die kon lezen en schrijven met dat paard. Ze kroop onder zijn buik door, hijwas zo mak als een lammetje.. Prachtig om te zien.

Dat is een terechte veronderstelling, maar in dit geval onjuist. Zijn ervaring berustte op het trainen van combinaties man-hond. Niet als hobby maar als werk. Waarbij hij ook als taak had honden en mannen te combineren. Hij had te maken met mannen die op verschillende wijze met hun hond omgingen en met honden die daar verschillend op reageerden. Wat wij eraan hebben is dat we bij onze adviezen terzake ook rekening moeten houden met het karakter van de baas. Er zijn mensen die van nature ruwer zijn, dus meer hulp nodig hebben om van harde in zachte handler te veranderen. En een aanpak van de riem erover heen is gewoon mishandeling en gaat ver voorbij aan wat als harde aanpak verstaan kan worden.

@ Tjeerdfrans Zelfkennis siert de mens

Wat is er mis met weten wat je wel (en niet) kan ?
Waren er maar meer mensen met enige zelfkennis. Het asiel zou er heel blij mee zijn.

Okéé....ik heb er vrede mee..

Zit ik enkel nog met de rede waarom er dus harder zou moeten worden opgetreden.
Is dit met het oog op probleemgedrag bij normale omgangsvormen tussen mens/hond, of hond/hond.

Of is dat om bv een doel te bereiken met de hond omdat ik als baasje een leuke vrijetijdsbesteding heb gekozen.
Neem bv onze Landseer die het dus vertikt om het waterwerk goed uit te voeren.
(wat waarschijnlijk aan ons ligt want we zijn te zacht met de training)

Is dat een reden (hobbymatig) om een hond harder aan te pakken.

Zit ik nu mischien in de verkeerde hoek,maar als je soms obediancewedstrijden of andere hondensportwedstrijden zie , en je let op het enorme scala aan kalmerende signalen die die honden lopen uit te zenden..
Hebben die dus een te harde aanpak gehad??.
(volgens veel baasjes,"kijk eens hoe leuk hij het vind want hij kwispelt')

Landseer, ik schiet hier blijkbaar geestelijk ergens aan voorbij? Maar er is hier toch niemand die een harde aanpak prefereert aanraad of als nodig beschrijft?