Wat is er met dominantie?

honden encyclopedie > Wat is er met dominantie?

door Ilja & ***Sterre**

Wat is er met dominantie?

Wat is er met dominantie?
Christina Sondermann

Hebt u een hond die steevast voor u uit de deur uit sprint?
Die het liefst breeduit op uw favoriete plekje op de bank gaat liggen?
Die soms alles doet, behalve wat u zegt?
Kent u een hond die zijn voerbak verdedigt of een die het soms niet zo goed met soortgenoten kan vinden?
Vast wel.
En ongetwijfeld hebt u daarbij ook de volgende uitspraak gehoord:

"Die hond heeft een dominantieprobleem!"

Dominantie: als een schrikbeeld spookt dit woord in de hondenwereld rond.
Daar hoort het beeld bij van het Roedeldier Hond.
Dit dier is hetzelfde als zijn voorvader, de wolf.
Hij leeft in een strakke hiërarchische structuur.
Zijn belangrijkste doel is omhoogklimmen in de hiërarchie en vechten om de dominante plaats.
Dit doel heeft hij ook voortdurend voor ogen in de roedel die hij met ons tweebenigen deelt.

Dit beeld is verankerd in veel opvoedingsmethoden.
De hond luistert alleen als zijn plaats binnen de roedel duidelijk is.
De hond moet onder ons staan, willen wij met hem samen kunnen leven.
De hond gaat alleen probleemloos met mensen en soortgenoten om als hem duidelijk wordt gemaakt welke positie hij in de roedel inneemt.

Dat op zijn plaats zetten binnen de rangorde wordt gezien als de oplossing voor vele hondenproblemen - vaak zelfs als de standaardoplossing voor alle problemen.
Deze dominantietheorie is eenvoudig te begrijpen en voelt voor ons mensen van nature goed aan.
Verbetering van problemen wordt vaak gezocht in rituelen als: de hond als laatste door de deur laten gaan, de hond altijd pas na de maaltijd van zijn mensen zijn eten geven, niet meer op de bank of op bed mogen slapen, zijn voerbak vaak wegpakken en hem onderwerpen als hij zich opstandig lijkt te gedragen tegenover soortgenoten of mensen.

Resultaten uit nieuw onderzoek tonen echter, dat deze zienswijze geen enkele wetenschappelijke grond heeft. Deze resultaten halen de aloude denkbeelden over de hond en de manier waarop hij samenleeft met soortgenoten en met mensen onderuit. Maar hoe zit het dan met 'dominantie' en 'rangorde'?

Lees verder voor een spannende nieuwe kijk op wolven en honden en op de manier waarop wij onze omgang met onze viervoetige huisgenoten kunnen bepalen.
We beginnen door een blik te werpen op de gang van zaken binnen de wolvenroedel.

Ouders in plaats van alfadieren...
De structuur van de wolvenroedel wordt graag als model gebruikt voor het gedrag van onze honden - vooral wanneer het om 'rangorde' en om 'dominantie' gaat.

Wat men tot nu toe dacht...
U kent ongetwijfeld het verhaal van de dominante alfateef en alfareu, die samen de roedel aanvoeren.
Het leven binnen de roedel is hard.
Plaatsen in de rangorde moeten voortdurend verdedigd worden tegenover concurrenten in de eigen roedel.
Met andere woorden: ieder in de roedel wil omhoog klimmen - en wie iets wil betekenen, moet anderen continu zijn overwicht en dominantie tonen. Dit is - in eenvoudige bewoordingen - het beeld dat wij mensen tot nu toe hadden van wat er in de wolvenroedel gebeurt.
En dat is het beeld dat wij als 'erfenis van de wolven' op onze honden projecteerden.

Dit beeld mogen wij echter gerust vergeten.
Er schuilt namelijk een addertje onder het gras: de waarnemingen waarop deze kennis gebaseerd is, werden verricht bij wolven die in gevangenschap leefden: bij groepen die in krappe behuizingen waren gehuisvest, die vaak te maken hadden met voedselschaarste en waarvan de leden door mensen bij elkaar gezet waren.

Dit zijn geen goede voorwaarden voor een vreedzame samenleving.
Dat daarbij veel stress en agressie te zien was, is dan ook niet verwonderlijk.
Het is misschien moeilijk te geloven, maar bij roedels in het wild is iets heel anders te zien.

Nieuw onderzoek geeft een heel ander beeld...
De verspreiding van nieuwe kennis over de manier waarop wolven samenleven, hebben we vooral te danken aan de Amerikaan David Mech.
Tijdens jarenlang onderzoek, waarbij hij wolven in het wild observeerde, nam hij opmerkelijke zaken waar.

In de natuur zijn wolvenroedels families, bestaande uit de wolvenouders en hun kinderen, vaak van verschillende leeftijden.
En zoals in een familie gaat het ook in een wolvenroedel toe: de wolf en wolvin die de leiding hebben, zijn absoluut geen strenge gezagdragers, die hun rang ten opzichte van de concurrenten verdedigen. Z
ij zijn zuiver liefhebbende en zorgzame ouders.

De wolven in de roedel leven erg vreedzaam samen.
De jongen hebben de vrijheid die kleine kinderen vaak genieten en hebben vele privileges: jonge wolven mogen wild spelen zonder terecht te worden gewezen.
Zij mogen naar de volwassenen toegaan en om voer bedelen.
Deze accepteren dit en braken soms zelfs voer uit als hen daarom gevraagd wordt.
Overigens werd zelfs bij een slecht gehouden wolvenroedel in gevangenschap waargenomen dat in tijden van voedselschaarste de oudere, meest ervaren dieren voedsel voor hun nakomelingen uitbraakten.
Zelfs volwassen nakomelingen worden in noodgevallen nog door de wolvenouders verzorgd.

De ranghoogste zijn, heeft in de eerste plaats te maken met het zorgen voor het welzijn van de roedelleden.

Correcties komen in de wolvenroedel uiterst zelden voor.
Slechts bij uitzondering worden de jongen op bepaalde grenzen gewezen.
Als dit al voorkomt, gebeurt het zonder enig geweld en komt lichamelijk contact nauwelijks voor.
Als een correctie nodig is, bromt het ouderdier.

Meestal is dit voldoende.
Werkt dit tegen alle verwachtingen in niet, dan opent de volwassen wolf zijn bek, legt hij die heel zachtjes over de bek van zijn kind en drukt hij die zachtjes neer.
Dit is volkomen pijnloos en vrij van geweld en is de enige - en uiterst zelden voorkomende - manier waarop wolven hun nakomelingen corrigeren.

Als een wolf zich aan een ander onderwerpt, doet hij dit geheel vrijwillig.
Onderwerping wordt binnen de wolvenroedel niet afgedwongen.
Vrijwillige onderwerpingsgebaren bevorderen een vriendelijke omgang met elkaar.
 
Meestal wordt daarbij de bek van het andere dier afgelikt (wat overigens vaak samen optreedt met het bedelen om voer en waarop door het andere dier wordt gereageerd met het uitbraken van voer).
Ook kan het dier zich op zijn zij of rug draaien, waardoor het andere dier aan de genitaliën of de liesstreek kan snuffelen.

Al met al zijn wolven meesters in het oplossen van conflicten.
Zij vermijden aanvaringen zoveel mogelijk.
Ernstige gevechten komen alleen bij hoge uitzondering voor. I
n de 13 jaar dat David Mech wolven op het Canadese Ellesmere Island observeerde, heeft hij geen enkele strijd om de dominantie met andere wolven waargenomen.

Overigens kan geen enkele wolvenleider zijn beschermelingen ergens toe dwingen.
Samenwerking gebeurt vrijwillig, "gehoorzaamheid" speelt in een wolvenroedel geen enkele rol.
En wat betekent dit dan voor onze omgang met onze honden?
Het is onwaarschijnlijk en omstreden dat honden ons als mens in hun rangorde betrekken (wij zijn namelijk mensen, geen honden!).
Afgezien daarvan moeten wij bij ons samenleven met onze honden het volgende in het achterhoofd houden.

In de roedel bestaat geen heftig verdedigde en bevochten rangorde, maar een familiestructuur.
De roedelleiders zijn de ouders en zij kenmerken zich door hun grote tolerantie, vriendelijkheid en zorgzaamheid voor hun beschermelingen.
Hun voornaamste taak is het hun roedel veiligheid te bieden en ervoor te zorgen dat de leden goed gaat.
De roedelleiders zijn waardige, soevereine heersers.
Nooit zullen zij op een onberekenbare manier geweld gebruiken.
Nooit zullen zij een lid van de roedel bedreigen.
Alleen bij hoge uitzondering komt het tot lijfelijke conflicten.
Als een wolf een ander aanvalt, gaat het meestal om leven en dood. (Overigens wordt de zogenaamde 'alfaworp' of het 'nekschudden' als correctiemiddel bij de opvoeding van honden door de hond als een aanval op leven en dood gezien - met alle risico's op agressie uit noodweer door de hond van dien.
Dan hebben we het nog niet over het vertrouwen dat de hond verliest in deze schijnbaar totaal onberekenbare mens).

Onderwerpingsgebaren worden in de dagelijkse omgang met elkaar vrijwillig getoond en nooit afgedwongen.
"Gehoorzaamheid" speelt binnen wolvenroedels geen enkele rol.

Laten wij nog even terugdenken aan de hond die zijn voer verdedigt, die soortgenoten aanvalt of die graag op de bank ligt.
Gelooft u nog altijd dat deze hond 'dominant' of 'ranghoogste' is?
En als hij soms niet dat doet wat de baas of de vrouw vraagt - zou dit dan werkelijk betekenen, dat hij uw 'roedelleiderschap' niet erkent?

Laten we het dan eens vanaf de andere kant bekijken.
Als wij ervan uitgaan dat we in een soort roedel samenleven met onze hond: gedragen wij als hondenbezitter ons zoals een roedelleider moet zijn? Zijn wij altijd zo rustig en soeverein en bieden wij de aan ons overgeleverde hond altijd de zorgzaamheid en veiligheid die wij hem verschuldigd zijn?
Het lijkt mij dat wij van de wolven nog veel kunnen leren om betere leiders van onze gemengde familie te worden!

Wat betekenen deze bevindingen voor ons en onze honden?
Laten wij nu deze nieuwe onderzoeken in de wetenschap der hondachtigen even neerleggen en onze blik verleggen naar ons eigen, persoonlijke exemplaar – dat wellicht in de tijd die u aan dit artikel wijdde, heeft gebruikt om een niet - afgesloten vuilnisemmer te plunderen of enkele zakken heeft gerold .

Een en ander nog eens samenvattend, weten we nu het volgende:

Het leven in een roedel is helemaal niet wat wij ons tot nu toe hadden voorgesteld en lijkt niet op wat wij altijd hebben gebruikt als basis voor het samenleven met onze honden.
De "roedelleiders" zijn niets anders dan zorgzame ouders.

Conflicten zijn er hooguit wanneer deze dieren in gevangenschap onder stress leven.
Geregelde rangordeconflicten, het streven naar de macht, autoritair gedoe en het afdwingen van gehoorzaamheid komen binnen een wolvenfamilie niet voor.

Roedelverbanden zijn voor onze eigen viervoeters helemaal niet zo belangrijk.
Het zijn weliswaar sociale wezens en zij kunnen in groepen samenleven, maar vanuit hun ontstaansgeschiedenis zijn zij erop geprogrammeerd op de vuilnisbelten van de mens te wachten tot hun eten zich aandient en daarbij puur hun eigen belang te dienen.
Zij zijn weliswaar verwant aan de wolf, maar het zijn geen wolven en zij denken dan ook anders.

Zelfs al nemen wij de familie-idylle van de wolvenroedel als voorbeeld voor de verhouding met onze hond, dan nog weten wij nu dat roedelstructuren en rangorde nauwelijks van belang zijn als uitgangspunt voor hondengedrag en geen maatstaf kan vormen voor ons samenleven met onze viervoetige vrienden.

Natuurlijk werpt dit direct een hele hoop nieuwe vragen op.
Wat heeft dan wel invloed op ons samenleven met onze honden?
Volgens welke principes gedraagt de hond zich dan?
En hoe kunnen wij dan samen verder?
Het zou gewaagd zijn dit in een paar regeltjes uiteen te willen zetten.
Je kunt echter ver komen als je één ding weet:


Honden zijn egoïsten...
Dat is op zich helemaal niet negatief.
Het zijn misschien wel de meest beminnelijke egoïsten die wij kennen.
Bovendien zijn ze uiterst vriendelijk en in de regel vermijden ze liever conflicten.
Maar je moet er wel van doordrongen zijn: honden doen en herhalen datgene dat voor hen loont, en zij laten dat wat geen succes oplevert.
Honden zijn op hun eigen voordeel uit en pakken dat wat ze kunnen.
Hierbij is geen enkele sprake van kwade wil.
Ze verschillen hierbij geenszins van enig ander levend wezen – inclusief de mens!

Maar wees niet bang.
Wij zijn niet willoos aan hun doen en laten overgeleverd.
Feitelijk geldt het omgekeerde.

Want uiteindelijk hebben WIJ alles in de hand wat onze hond interesseert.
Wij beschikken over alles wat zij nodig hebben: voer, aandacht, een dak boven het hoofd, veiligheid en zekerheid.
Dit beheren wij allemaal.
Men noemt dit 'controle over de bronnen'.

Deze 'bronnen' kunnen wij nuttig gebruiken.
Wij gebruiken ze als ruilmiddel om de hond ertoe te brengen met ons samen te werken.
"Als jij doet wat IK wil, dan krijg jij wat JIJ wilt".

Als wij de regels hiervoor bepalen, werkt onze hond graag met ons mee.
Feitelijk is de hond op zijn eigen voordeel uit – en daarbij kan hij op geen enkele manier om ons heen.
Eigenlijk heel erg eenvoudig, toch?


... en honden zijn geheel aan ons overgeleverd!
Daarbij moeten wij één ding niet vergeten.
Juist omdàt wij controle over alle bronnen hebben en daarmee de beschikking hebben over alles wat in een hondenleven belangrijk is, dragen wij een enorme verantwoordelijkheid voor alles wat er in het leven van de hond gebeurt.

Wij zijn het onze hond verschuldigd om bewust en verantwoordelijk met hem om te gaan.
Dat heeft niets met 'roedelleiderschap' of 'dominantie' te maken.
Het heeft alles te maken met het feit dat ons een levend wezen is toevertrouwd, waarbij wij beschikken over zijn lot.
Wij bepalen het hele leven van onze hond.
Daarmee zijn wij hem verplicht om ons diepgaand bezig te houden met zijn gezondheid en zijn natuurlijke behoeften.

Onze honden communiceren voortdurend met ons.
Zij vertellen ons continu hoe ze zich voelen, wat zij willen, wat hen bang maakt, wat zij leuk vinden.
Zij kunnen niet anders.

Alleen hebben WIJ er soms problemen mee om naar ze te luisteren en te begrijpen wat ze ons vertellen.
Maar al te snel levert het rangordemodel in ons achterhoofd allerlei verklaringen op voor het gedrag van onze hond, die ertoe leiden dat wij onze hond soms totaal verkeerd begrijpen of hem zelfs onrecht aandoen en hem lichamelijk of mentaal onder druk zetten.
Als onze gedachten niet meer voortdurend in cirkeltjes rondom dominantie en rangorde draaien, kunnen wij veel beter zien wat er nu ècht in onze viervoeters omgaat.
En dan kunnen wij het ons veroorloven om onze hond met begrip te benaderen.
Wij hoeven dan niet bang te zijn 'zwakte' te tonen en onze positie in de 'rangorde' te verliezen.


Was er niet nog iets...?
Misschien herinnert u zich nog de hond uit de inleiding....
Die hond met de zogenaamde dominante gedragingen, met kleine en grote problemen.
Ons verhaal over dominantie heeft u misschien een beetje helpen begrijpen dat 'dominantie' geen verklaring vormt voor ieder hondenprobleem.
Wij geven hier enkele voorbeelden hoe gedrag gedrag dat maar al te vaak als 'dominantieprobleem' wordt betiteld, op een andere manier verklaard kan worden.

De nadruk ligt op "kan worden", want geen enkel gedrag laat zich over één kam scheren en universele verklaringen voor een gedrag bestaan niet.

Ter zake:

De hond die graag op de bank ligt... streeft niet naar macht, maar is vermoedelijk gewoon op comfort gesteld.
Als onverbeterlijke egoïst probeert hij om deze voor hem uiterst aangename plek op slinkse wijze te veroveren.
Een andere hond heeft misschien heel andere voorkeuren.
Zo zal een Newfoundlander met zijn dikke vacht waarschijnlijk de voorkeur geven aan de koele tegelvloer op de grond boven het warme plekje op de bank voor de open haard.
En wel om precies dezelfde redenen: comfort.

De hond die als eerste door de deur sprint... is mogelijk nogal opgewonden als hij wordt uitgelaten en zijn eigenaar heeft hem nooit geleerd om te wachten bij de deur.
Als de eigenaar dit belangrijk vindt, is het dus niet de fout van de hond, maar die van de eigenaar zelf.
 
De hond die soms niet luistert... heeft waarschijnlijk nog niet genoeg met zijn mens geoefend.
Wil een oefening bij alle soorten afleidingen lukken, dan is veel training nodig!

Misschien verwachten wij op dat moment het onmogelijke van onze hond – en daar trekken wij vervolgens de conclusie uit dat hij 'ongehoorzaam' is. Daarbij straffen wij hem voor ONS EIGEN verzuim en bestempelen hem op de koop toe als 'dom' of 'dominant'.
 
De hond die zijn voer verdedigt... is absoluut geen tiran die maling aan ons heeft en die strijdt om de macht in de roedel.
Meestal is de hond gewoon bang dat iets van hem wordt weggepakt. Meestal komt dit door slechte ervaringen in het verleden – en wel met ons, mensen.
De hond die uitvalt naar soortgenoten... daarvan wordt meestal teveel van gevraagd, terwijl hij onzeker is in de omgang met andere honden of zelfs bang is voor ze.

Hebben wij hem misschien onvoldoende gesocialiseerd?
Misschien heeft hij stress door de manier waarop zijn dagelijks leven is ingericht en uit hij die spanning op deze manier?
Misschien hebben wij hem onbewust onder druk gezet, omdat wij hem voor zijn 'foute gedrag' gestraft hebben en de situatie voor hem alleen maar erger hebben gemaakt?

Agressief gedrag naar mensen of honden heeft bijna altijd met angst of stress te maken.

Op zo’n moment hebben wij een of meerdere signalen waarmee de hond om hulp vroeg, over het hoofd gezien.
Als wij dit soort verbanden begrijpen, zijn wij in staat om onze honden eerlijker te behandelen.
Wij kunnen het hoofd koel houden en rustiger bepalen wat de oorzaak is voor een of ander probleem of gedrag.
Zo kunnen we meerdere oplossingen bedenken die de hond in zijn recht laten.
Bovendien zorgt deze kennis voor een betere kwaliteit van onze omgang met onze honden.


In uw persoonlijke omgang met uw hond wordt het samenzijn veel aangenamer, als de dreiging van dominantie niet voortdurend alles beïnvloedt wat u en uw hond doen.

Samenvattend:
Wij mogen gerust onze honden op de bank laten als wij dat willen.
Hierdoor komt onze status niet in gevaar.
Of wij nu eerst eten of de hond, maakt ook niets uit.
Natuurlijk is het wel belangrijk dat wij bepaalde regels stellen.
Deze regels geven de hond zekerheid en veiligheid en zij zorgen ervoor dat we fijn met elkaar kunnen samenleven.
 
Net als in ieder huishouden: als geregeld is wie 's morgens als eerste in de badkamer mag, is iedereen tevreden.
Daarbij is de eerste die gaat niet noodzakelijk degene met de meeste privileges.
De een gaat graag vroeger, de ander ligt liever nog ietsje langer in zijn nest.
Het voordeel is dat u in uw persoonlijke omgang met uw hond de vrijheid hebt om te bepalen of u degene bent die als eerste gaat, of dat u nog even blijft liggen .

Tegenover dat recht staan echter ook plichten, namelijk om ervoor te zorgen dat uw hond het goed heeft en dat zijn behoeften bevredigd worden – en dat u let op wat hij u te vertellen heeft.